Antipsihijatrija – pobuna protiv ustaljenog djelanja psihijatrije

Međutim, psihijatrija sve više biva odvojena od medicine i uplivava u mehanizam državnog aparata koji joj dozvoljava da prosuđuje i donosi bitne odluke o životima ljudi.

Osnove antipsihijatrije

U svojoj studiji Istorija ludila u doba klasicizma, Mišel Fuko ukazuje na čvrstu vezu između psihijatrije i države kroz stigmatizovanje duševnih bolesnika i drugih manjinskih grupa. Sa ovom mišlju on je na pragu ideje koja će postati paradigmatska za osnovu ideje antipsihijatrije.

Iako nikada nije bila celovit pravac sa čvrstim postavkama, antipsihijatrija okvirno predstavlja pobunu protiv ustaljenog delanja same psihijatrije, i to najpre protiv prinudne hospitalizacije i stigmatizovanja ljudi koji se tretiraju kao duševni bolesnici.

Sam termin je skovao južnoafrički psihijatar Dejvid Kuper, iako se on nikada nije izjašnjavao kao pripadnik ovog pokreta nakon što je sama ideja zaživela, a i većina ljudi koji nazivamo antipsihijatrima nikada nisu svojevoljno nosili tu titulu.

 Mentalna bolest kao mi

Jedno od kontroverznijih imena sa ove liste jeste Tomas Sas, čija knjiga Mentalna bolest kao mit, objavljena 1962. godine, predstavlja značajan dokument za polemiku jer pokreće određena pitanja koja će uticati na dalji razvoj kritičke psihijatrije.

U ovoj studiji, Sas se vodi mišljenjem da mentalna bolest kao takva ne postoji, da je ona metafora, mit u službi državne opresije nad pojedincem, i da ne postoje fiziološke osnove koje bi potvrdile njeno postojanje. Iako je ovo stanovište donekle sporno, ipak jeste neizvesno da li će biti otkrivena biološka osnova pojedinih vrsta duševnih poremećaja.

Sas se, naime, zalaže za slobodno lečenje pacijenata na osnovu njihovih želja, odabira psihijatra i tretmana, što je bilo mišljenje i mnogih drugih psihijatara kakvi su Ronald Leng i Franko Bazalja.

Leng je duševnu bolest (a najpre shizofreniju, o kojoj je najviše istraživao) video kao unutrašnji put do slobode. Sa jedne strane, pojedinac tone u ovakvo stanje uma zbog pritiska okoline, i u takvom stanju koje društvo označava kao nepodesno, on beži u sebe. Jedini zadatak koji psihijatar ima u ovom slučaju jeste da pomogne pacijentu, ali ne izvlačenjem iz tog „ludila“ nego dolaskom do kraja puta duševnog samozaceljivanja.

Leng je odbacio Kreplinovu nozografiju prema kojoj se dijagnoza pravi na osnovu traženja halucinacija, iluzija i poremećaja mišljenja u slušanju pacijenata. Umesto toga , slušao je obične priče ljudi, istražujući prava značenja koja oni sami daju i time je davao prioritet njihovom iskustvu koje ima svoj sistem tumačenja.

Takva hermeneutika mogla bi se nazvati unutrašnjom, za razliku od spoljašnje koja se dotad koristila u praksi.

Hospitalizacija i lijekovi

Upravo ove ideje o odbacivanju prinudne hospitalizacije, farmakratske tiranije lekovima i označavanja duševnih bolesnika stigmom koja ih izopštava iz društva, predstavljaju osnovu antipsihijatrije.

Iako su mnoge njene postavke ostale značajne samo na teorijskom planu (često se podvodi kao pravac u filozofiji psihijatrije), ipak je neosporan uticaj i u praksi. Dokaz za to jeste rad italijanskog psihijatra Franka Bazalje, koji je osnovao nevladine terapijske zajednice u kojima su pacijenti uživali najveću slobodu u pogledu izbora pristupa i napuštanja zajednice i odabira psihijatra.

U potonjem periodu osnovane su slične komune koje su za cilj imale najpre borbu protiv institucionalizacije.

Ali i pored značajnog pomaka u ovom procesu, od osamdesetih godina biološka psihijatrija postaje dominantna sa svojom prisilnom upotrebom psihofarmaka. Vraćajući se na problem stigmatizacije, vidimo sponu između potrebe države da ljude nesposobne za rad u njenom kapitalističkom sistemu označe kao nepodesnim time što će im zalepiti etiketu mentalno neuravnoteženog.

Upravo time oni i bivaju uključeni u tu mašinu jer bivaju podloženi torturom proizvoda farmaceutskih kompanija koje donose veliki profit.

Antipsihijatrija, pre svega, jeste ponikla iz društva, i bavi se pitanjima stanja uma koja društvo istražuje i prikazuje. Nije tek puka slučajnost što u istoj deceniji nastaje antipsihijatrijski pokret, i izlazi roman Let iznad kukavičjeg gnezda koji problematizuje ludilo.

Potom, početkom 70-ih godina homoseksualnost biva izbačena iz Dijagnostičko-statističkog priručnika (DSM), u kojem je ranije bila predstavljena kao duševna bolest. I ovakva fleksibilnost pomenutog sistema koji vremenom ubacuje nove ili izbacuje stare „mentalne bolesti“ svedoči o tome da se takva stanja uma ne smeju svesti na puki promenljivi unos u jedan priručnik koji potom odlučuje o sudbinama ljudi.

Metapsihijatrija

Jedan od naših značajnijih psihijatara, Dušan Kecmanović, skovao je termin metapsihijatrija, kojim je hteo da napravi kritički osvrt psihijatrije iz nje same.

On smatra da se „psihijatri suviše retko bave metapsihijatrijskim temama. Ne promišljaju teorijske osnove svoje struke, nespremni da dovedu u pitanje osnovne psihijatrijske kategorije i postavke.“

Antipsihijatrija je predstavila prvi korak ka takvom kritičkom osvrtu na ovu disciplina. Ostavila je svoj trag, svakako, i možda nije mogla da opstane zbog svog stava koji je sadržan baš u tom prefiksu. Isti slučaj je bio i sa kontrakulturom.

To ne znači da bi ovakvi pokušaji trebalo da se zanemare nego ih moramo uvažiti da bismo došli do ideje koju su jurili naši prethodnici. A takva ideja podrazumeva znanje koje sagledava jednu (nus)pojavu kakva je „mentalna“ bolest, tražeći njene osnove u društvu, pojedincu i njihovom međuodnosu.

byka.com/visoko.ba