Hidžretski kalendar

Na kretanju Mjeseca zasnovan je hidžretski kalendar (takvim) u kome se računaju godine po Hidžri, tj. od godine u kojoj je Muhammed, alejhi-s-selam, doselio iz Mekke u Medinu. To je bilo 8.rebiu-l-evvela, u ponedjeljak, 20. septembra 622. god. miladskog kalendara.
Hidžretski mjesec počinje one večeri (akšama) kada se prvi put iza mijene vidi mlađak. Pod vidljivošću mlađaka podrazumijeva se astronomska vidljivost. Ona je za neko mjesto pozitivna, kada Sunce u mjestu promatranja zađe prije Mjeseca, i tada, s tim akšamom, počinje naredni mjesec hidžretske godine. Ako je vidljivost negativna ili nula, tj. ako Sunce zađe poslije Mjeseca, odnosno u isto vrijeme kada i Mjesec, sutrašnjeg dana s akšamom počinje naredni mjesec hidžretske godine.
Mjesec je okrenut Zemlji uvijek istom stranom svoje površine. Na sjevernoj polutki Zemljine kugle je mlad Mjesec ispupčenom stranom uvijek okrenut nadesno, a stari nalijevo.
Astronomska vidljivost mlađaka zavisi od više faktora: geografske dužine i širine mjesta promatranja, deklinacije Sunca, tj. od godišnjeg doba I deklinacije Mjeseca.
Astronomska vidljivost raste od istoka prema zapadu, i to za svakih 15° geografske dužine od 1 do 4 minute.
U zimskim mjesecima (23. septembra do 21. marta) astronomska vidljivost raste s geografskom širinom, tj. sjevernija mjesta imaju veću astronomsku vidljivost nego južnija. U ljetnim mjesecima je obratno, astronomska vidljivost opada s geografskom širinom, tj.
u proljeće i ljeto sjeverna mjesta imaju manju astronomsku vidljivost od južnih. Oko ljetnog i zimskog solsticija brže se mijenja astronomska vidljivost nego oko ekvinocija, gdje je ta razlika minimalna. To znači da je u tim mjestima sjeverne hemisfere najveća razlika u astronomskoj vidljivosti oko početka ljeta i zime (do pola minute na 1° razlike u geografskoj širini), a najmanja oko početka proljeća i jeseni.
Jedna godina hidžretskog kalendara ima 354 dana. Astronomski je utvrđeno da jedan lunarni mjesec ima prosječno 29 dana, 12 sati, 44 minute i 3 sekunde (29,5306 dana).
Sedmica (hefta) u našoj tradiciji počinje petkom, kada se klanja džuma-namaz, pa se taj dan i naziva džuma.
Dan u hidžretskom kalendaru počinje od zalaska Sunca i traje do sljedećeg zalaska. Kako Sunce ne zalazi u isto vrijeme, to su početak i dužina ovog dana različiti. Računanje vremena u ovom danu i njegovim dijelovima zove se u nas alaturka, za razliku od alafranga (srednjoevropsko vrijeme), u kojem dan uvijek traje 24 sata, počinje od ponoći i traje do sljedeće ponoći.
Alaturka dan počinje prije alafranga dana pola noći ranije (u
akšam) te se u to vrijeme dani dva kalendara razlikuju i imenom i datumom.
Od zalaska Sunca do ponoći alafranga dan nosi u hidžretskom kalendaru (takvimu) ime i datum novog dana a u miladskom (alafranga) kalendaru ime i datum dana koji je bio do
zalaska Sunca.