Od Džejn Ostin i Šarlot Bronte do Virdžinije Vulf: Zaboravljena prijateljstva slavnih književnica

Tako je Džejn Ostin (Jane Austen) prikazana kao skromna usidjelica, Šarlot Bronte (Charlotte Brontё ) kao zatvorenica u svojoj parohijskoj kući, Džordž Elijot (George Eliot) kao povučena intelektualka, a Virdžinija Vulf (Virginia Woolf) kao melanholična boemka.

Upravo su te mitove odlučile da razbiju Emili Midorikava (Emily Midorikawa) i Ema Kler Svini (Emma Claire Sweeney) u knjizi“Tajno sestrinstvo: Skrivena prijateljstva Ostin, Bronte, Elijot i Vulf” (“A Secret Sisterhood: The Hidden Friendships of Austen, Bronte, Eliot and Woolf”). Na stranicama te knjige autorke su otkrile ko su bile prijateljice slavnih književnica i kako su izgledala njihova prijateljstva.

DŽEJN OSTIN I EN ŠARP (ANNE SHARP)

Džejn Ostin

Prije tačno dva vijeka ožalošćena Kasandra Ostin (Cassandra Austen) je napisala poruku En Šarp, dragoj prijateljici svoje pokojne sestre. Džejn Ostin je voljela te obje inteligentne žene i one su voljele nju te su, na različite načine, podržavale njen književni rad. No, između autorkine sestre i bliske prijateljice je došlo do dubljeg konflikta.

Kasandra se nije mogla suzdržati od toga da kaže En da je ona bila mnogo bliža sa Džejn. Priznala je da prijateljica nije bila “u neznanju” po pitanju Džejninih “zasluga”, ali je insistirala na tome da ih niko drugi ne bi mogao “procijeniti kao ja”.

Da stvar bude još gora, Kasandra je tvrdila i sljedeće: “Mnogo sam mirnija nego što biste vi sa vašim vatrenim osjećanjima mogli i da pretpostavite”. Takva žestoka posesivnost nad vlasništvom uspomene na Džejn na neki način objašnjava zašto priča o njenom prijateljstvu sa En i dalje nije toliko poznata.

En je poticala iz niže klase sa kojom porodica Ostin nije željela da se povezuje njihova slavna rođaka. Ona je ustvari bila dramaturškinja amaterka koja se zaposlila kao guvernanta Džejnine nećakinje Fani (Fanny). Ovo prijateljstvo baca novo svijetlo na mit o tome da se Džejn družila samo sa pripadnicama više klase.

Međutim, papiri duboko skriveni u arhivama biblioteke još uvijek šapuću o ovoj guvernanti i povezanosti koju je imala sa Džejn. Fani je od svoje desete godine rado pisala pisma koja su se kasnije pretvorila u precizne unose u dnevnik. Ti neobjavljeni papiri i džepne knjižice su se prenosile sa generacije na generaciju potpuno neoštećeni i objašnjavali su veliku bliskost između Fanine tetke i guvernante.

En je Džejninu pažnju privukla svojom inteligencijom, oštroumnošću i nezavisnim duhom koji je isijavao iz nje u pauzama predavanja Fani. Zbog toga što je puno radno vrijeme podučavala Džejninu nećakinju, En možda nije mogla da se profesionalno bavi pisanjem, ali je zato osmišljavala drame koje su izvodili njeni učenici. I sama Džejn je glumila učiteljicu u jednoj od kućnih predstava dok je En preuzela nekoliko muških uloga.

Dvije prijateljice su možda imale različit društveni položaj, ali na samom početku njihovog prijateljstva dijelile su status književnica amaterki. Međutim, sve se promijenilo 1811. godine. Nakon 24 godine tokom kojih su njene priče čitali samo članovi porodice i prijatelji, Džejn je napokon doživjela objavljivanje svoje prve knjige. Time se ostvario njen najveći san – da se profesionalno bavi pisanjem.

Tokom sljedećih nekoliko godina Džejnin uspjeh je bio sve veći i među njenim fanovima su bile i slavne ličnosti poput princa regenta. Za to vrijeme, dugi sati, svakodnevni život i posao guvernante su i dalje sprečavali En da ostvari karijeru književnice.

Ipak, En je bila presrećna zbog prijatejičinog uspjeha i Džejn je nastavila da cijeni Enine kritičke sposobnosi što je pokazala i kada je izabrala da joj pošalje jednu od svojih dragocjenih prezentacijskih kopija knjige “Emma”. Iskrenost kojom je guvernanta odgovorila na Džejnin zahtjev za kritikom pokazuje koliko su ove dvije prijateljice vjerovale jedna drugoj.

En je “Emmu” ocijenila negdje između “Gordosti i predrasuda” i “Mansfield Parka”, priznajući da joj Džejn Ferfeks (Jane Fairfax), lik koji se plaši budućnosti guvernante, nije bio baš uvjerljiv. To je kritika koja mnogo govori budući da je En bila u poziciji da zna o čemu se radi i mogla je da sudi.

ŠARLOT BRONTE I MERI TEJLOR (MARY TAYLOR)

Šarlot Bronte

Za razliku od Džejn Ostin, Šarlot Bronte je zapamćena kao jedna iz grupe književnih žena. No, prihvaćena slika Šarlot kao odane sestre En (Anne) i Emili (Emily) Bronte je zasjenio njena druga značajna prijateljstva sa ženama koja je tražila izvan kuće. Jedno od najjačih prijateljstava koje je sklopila bilo je sa radikalkom Meri Tejlor koja nije imala dlake na jeziku i koja je i sama na kraju objavila svoju prvu knjigu u 70-im godinama.

Šarlot i Meri su se upoznale 1831. godine kada su obje pohađale školu “Roe Head” u Jorkširu. Početak je bio trnovit – Meri je bila veoma lijepa djevojka i otvoreno je rekla Šarlot da je “jako ružna”. To je bila rana koja nikad nije u potpunosti zacijelila.

No, Merino otvoreno mišljenje je uticalo na Šarlot i na pozitivnije načine i to je trajalo veoma dugo. Meri je poticala iz napredne porodice i pomogla je tada konzervativnoj Šarlot da gleda svijet drugim očima. Šarlot, tradicionalna torijevka koja je idolizirala vojvodu od Velingtona, je otkrila da su joj se oči otvorile po pitanju ograničenog položaja viktorijanskih žena.

Meri Tejlor

Nekoliko godina nakon završene škole, Šarlot se vratila u “Roe Head” da radi kao upravnica. Taj posao joj je bio toliko restriktivan da je sebi davala oduška u privatnom pisanju. Svoje učenike je opisivala kao “tvrdoglava derišta” i oplakivala je “bijednu povezanost” koju je trpila kao učiteljica.

Meri je vjerovala u to da je važno da žene budu finansijski samostalne i izazivala je svoju prijateljicu da pronađe alternativni način kojim bi zaradila novac. Od rane dobi Meri se divila Šarlotinom baratanju riječima i jednog dana joj je pomogla da skupi samopouzdanje za to da za život zarađuje pisanjem.

Vječna avanturistkinja Meri je imala i druge prijedloge. Nagovorila je Šarlot se s njom iz Jorkšira preseli u Brisel, Belgiju gdje su se kasnije obje dodatno školovale. Šarlot se u Briselu zaljubila u svog učitelja, oženjenog muškarca po imenu Konstantin Hejdžer (Constantin Heger). To iskustvo zabranjene ljubavi je promijenilo Šarlotin život i inspirisalo većinu njenog budućeg kreativnog poduhvata, ali i zasjenilo Merin uticaj na njen rad.

Baš kao što je Šarlotin roman “Villette” fiktivni prikaz njenog vremena u Briselu sa belgijskim učiteljem, knjiga “Shirley” ponovo zamišlja njenu prijateljicu iz djetinjstva u vatrenom liku Rouz Jork (Rose Yorke). Ta knjiga nosi Merin pečat na više načina. Teško je zamisliti da bi se konzervativna školarka koja se prvi put upustila u političku debatu sa Meri ikada latila pera sa takvom radikalnošću da nije bila izložena neslaganjima svoje prijateljice.

DŽORDŽ ELIJOT I HERIJET BIČER – STOU (HARRIET BEECHER STOWE)

Džordž Elijot, autor portreta: Semjuel Lorens (Samuel Laurence)

Daleko od obmanjujuće slike zatvorene zajednice sestara Bronte zaključenih u parohiji njihovog oca u Jorkširu, Džordž Eliot se pamti kao počasni “muškarac” od pisama koji nije trebao mnogo ženskog društva. Džordž Elijot je bio pseudonim iza kojeg se krila književnica Meri En Evans (Mary Anne Evans).

Pa ipak se ispostavilo da je Elijot pružila ruku prijateljstva Herijet Bičer-Stou, još jednoj proslavljenoj književnici tog vremena. O njihovom prijateljstvu biografi rijeko kada pišu više od usputnog komentara i smatraju da je nezamislivo da bi neko uzvišen poput Elijot mogao da ima sestrinsku poezanost sa autorkom anti-robovlasničkog romana “Čiča Tomina koliba” čije se pisanje u današnje vrijeme odbacuje kao previše sentimentalno.

No, Elijot se divila Herijetinim talentima. Ona je, ustvari, znala za Herijetin rad prije nego što su se njih dvije uopšte i upoznale, te je zaključila da je ta Amerikanka bila “rijetko genijalna” književnica.

Herijet Bičer-Stou

Počele su se dopisivati 1869. godine. Od samog početka njihova korespondencija je bila topla i iskrena i u njoj se navodno rezervisana Elijot povjerila Herijet o svojim periodima depresije. Vatrena Herijet, koja je bila osam godina starija od Elijot, ponudila je savjete o tome kako bi hvaljena britanska književnica mogla još više poboljšati svoje romane.

Samo jednom je Herijetin entuzijazam bio previše za njenu racionalnu prijateljicu. U pismu koje nikada nije u potpunosti objavljeno Herijet, koja se interesovala za spiritualizam, je uzbuđeno opisivala uspostavljanje kontakta sa duhom Šarlot Bronte, književnicom kojoj su se obje divile. Tom prilikom je Elijot odgovorila da joj “s pravom ili ne” ta priča djeluje kao “veoma nevjerovatna”.

Postoji mnogo informacija o njihovom prijateljstvu u arhivama muzeja i biblioteka, no zbog razlika između ove dvije prijateljice ta povezanost se ne spominje često u svijetu književnosti.

VIRDŽINIJA VULF I KETRIN MENSFILD (KATHERINE MANSFIELD)

Virdžinija Vulf

Za razliku od prethodno spomenutih prijateljstava, povezanost Virdžinije Vulf i Ketrin Mensfild je ušla u istoriju, ali se pamti iz potpuno pogrešnh razloga.

Virdžinijin prvi utisak o Ketrin je bio poprilično oštar – “kao mačka koja je krenula u šetnju ulicom”. Zbog toga se često njih dvije posmatraju kao ogorčeni neprijatelji. No, u stvarnosti su Virdžinija i Ketrin jedna drugoj bile drage prijateljice, ali i rivalke. Tražile su da čuju mišljenje jedna od druge o knjigama koje su kupovale, razmjenjivale su poklone u obliku belgijskih cigareta, štruci hljeba, kafe u zrnu i kolumbijskog bilja. Slale su jedna drugoj bezbroj pisama i uz čaj razgovarale o svom radu.

Zvuči nevjerovatno, ali njih dvije su bile prijateljice uprkos svemu po čemu su se razlikovale. Ketrin je poticala iz dalekih kolonija, dok je Virdžinijina porodica bila čvrsto ukorijenjena u englesku inteligenciju. Ketrin je svoje mladalačke želje prihvatala sa boemskom radošću dok je Virdžinija bojažljivo pristupala intimi.

Obje su bile hronično bolesne, imale su komplikovane odnose sa muževima urednicima i osjećale su se ambivalentno zbog toga što nisu imale djece. No, prijateljstvo je nastalo zbog zajedničkih književnih poduhvata.

Ketrin Mensfild

Godine 1917. Virdžinija i njen muž su osnovali sopstvenu izdavačku kuću i ona je odmah naručila priču od Ketrin. Nekoliko godina kasnije, Virdžinija je bila razumljivo povrijeđena nakon što je pročitala kritiku koju je Ketrin napisala o njenom drugom romanu “Noć i dan” (“Night and Day”). No, Ketrinina tvrdnja da roman nije uspio u tome da prizna štetu nastalu zbog Prvog svjetskog rata na kraju je inspirisao Virdžiniju da napiše tri ratna romana koja se širom svijeta smatraju njenim najboljim radom.

Ketrin je umrla od tuberkuloze u 34. godini, no i poslije prerane smrti njen uticaj na Virdžiniju nije prestajao. Kada je Virdžinija završila “Gospođu Dalovej” (“Mrs Dalloway”) i “Ka svjetionika” (“To the Lighthouse “) pitala se šta bi Ketrin mislila o tim njenim romanima. Osam godina nakon Ketrinine smrti, u ljeto 1391. Virdžinija je izjavila da joj je preminula književnica prošaptala riječi pomirenja u snu. Prije nego što se probudila Virdžinija je posljednji put pružila ruku svojoj rivalki odgovarajući na ruku prijateljstva koju joj je Ketrin pružala iz groba.

No, uspomena na Virdžinijino i Ketrinino prijateljstvo je ostala nepotpuna baš kao i mnoge druge povezanosti između književnica. I dok su prijateljstva muškaraca koji su pisali bila u centru pažnje, ona između žena su sakrivena u sjenci. Vjerovatno usamljena čudakinja ili jedinstevna genijalka predstavljaju manju prijetnju patrijarhalnim normama nego zajednica kreativnih žena. No, iza pozornice, sestre književnice su dugo pomagale jedna drugoj da se čuju njihovi glasovi i priče o njihovim prijateljstvima nikada neće izblijediti.

lolamagazin.com/visoko.ba